سخنرانی ریاست محترم دانشکده علوم اجتماعی

درباره وضعیت سیاست­گذاری اجتماعی در ایران در دو بعد می­توان سخن گفت: به عنوان یک حوزه آکادمیک و به عنوان حوزه­ای از اقدام. در بعد اول، سیاست‌گذاری اجتماعی حوزه­ای بین­رشته­ای است که به نسبت سایر رشته‌ها نوپا به شمار می­رود. البته از نوپایی این رشته در جهان زمان زیادی گذشته و به دوره جوانی و میانسالی رسیده است، اما در ایران هنوز در ابتدای راه خود قرار دارد. با مرور وضعیت شاخص‌های یک حوزه‌ علمی، از جمله معیار تولیدات آن حوزه در قالب کتاب‌ها و نشریات علمی، پایان‌نامه ­ها و همچنین وجود و فعالیت نهادهای تخصصی علمی و رشته­ های تخصصی وضعیت بهینه‌ای مشاهده نمی­شود. برای مثال، ادبیات بومی بسیار کمی در این زمینه در دسترس است و ترجمه‌های پراکنده موجود هم گام‌های ابتدایی در رفتن به‌سوی تولید ادبیات بومی سیاست‌گذاری اجتماعی است. در میان فصلنامه‌ها و مجلات اگر چه عناوین مربوط و نزدیک به حوزه سیاست‌گذاری اجتماعی مانند رفاه اجتماعی به چشم می­خورد، اما با ورود به محتوا مشاهده می­شود که بخش زیادی از مطالب آنها به معنای دقیق کلمه مرتبط با سیاست اجتماعی نیست. همچنین، بررسی عناوین پایایان نامه­های گروه‌های آموزشی نزدیک به سیاست اجتماعی در دانشگاه‌های کشور (که مباحث رفاه اجتماعی را دنبال می‌کنند) نشان می­دهد که پایان‌نامه‌ها و حتی رساله‌های خروجی گروه‌های ذیربط هنوز هویت مستقل و خاص خود را پیدا نکرده‌اند و برخی از آنها نسخه‌های دست دوم از موضوعات رشته‌های دیگر بوده، به لحاظ روش کمّی ­زده و دارای فاصله از مسائل سیاست­گذاری اجتماعی در جامعه ایرانی هستند.

نهادهای تخصصی مانند انجمن‌های علمی و به‌طور مثال انجمن رفاه اجتماعی کشور نیز نوپا هستند. اگرچه چندسالی از فعالیت آن می‌گذرد و خوشبختانه به حوزه‌های مربوط به سیاست‌گذاری اجتماعی ورود کرده است، ولی به آن سطح از فعال­گرایی علمی بایسته و شایسته نرسیده است. در مورد رشته‌ دانشگاهی نیز وضعیت به همین شکل است و هنوز رشته‌ای با عنوان سیاست‌گذاری اجتماعی در کشور دایر نگردیده است. البته گرایش‌هایی حول رفاه اجتماعی در دوره‌های کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری وجود دارد، اما محتوای دروس با وضعیت مطلوب فاصله دارد. لذا با بررسی شاخص‌های این حوزۀ علمی از آموزش، پژوهش، نشریات و نهادهای تخصصی آن متوجه نوپایی آن می‌شویم. با این حال، نشانه­های مثبتی برای امیدواری به آینده وجود دارد زیرا خوشبختانه آگاهی در این باره در حال شکل‌گیری است و حتی در رساله­ ها‌ و پایان‌نامه‌های رشته‌‎های دیگر مانند جامعه‌شناسی، مطالعات زنان و ...، گرایش­‌هایی به سمت سیاست ‌اجتماعی و وجوه نظری و کاربردی آن وجود دارد ضمن اینکه اساتید، فارغ­ التحصیلان و دانشجویان تحصیلات تکمیلی حوزه رفاه اجتماعی نیز هم­اکنون دست‌اندرکار تولید محتوا در این حوزه هستند که این امر نشان‌دهندۀ آینده روشن سیاست‌گذاری اجتماعی است.

در بررسی نظام رفاهی و سیاست­گذاری اجتماعی در ایران می­توان آن را به دو بخش تقسیم کرد: در مقام عمل و در مقام نظر. شواهد موجود حاکی از آن است که شکافی بین این دو عرصه وجود دارد. نظام تصمیم­گیری در کشور هنوز به این نتیجه روشن نرسیده است که در حوزه سیاست‌گذاری اجتماعی چه گفتمان منسجمی را می‌خواهد در پیش بگیرد. با وجود این، آن‌چه که در قانون اساسی آمده است به­گونه­ای واضح و روشن یک الگوی فراگیر، جامع و حق‌محور از سیاست اجتماعی را ترسیم می‌کند. از سوی دیگر، در مقام عمل بعد از انقلاب اسلامی، به­صورت پاندولی و نوسانی عمل شده است، تضادهای بین رویکردهای گروه‌های مختلف وجود داشته و در مجموع شاهد «عقب‌نشینی از آرمان‌های اجتماعی قانون اساسی» بوده­ایم، درحالی‌که دستور کار سیاست‌گذاری اجتماعی باید پیشبرد این آرمان‌ها باشد. بخشی از این مسئله به ضعف حوزه نظری بر می‌گردد که نتوانسته نقش لازم را ایفا کند، ضمن اینکه بخش عمل نیز با نوسانات خود، از نظر پیشی گرفته و نقص‌ها و تعارضاتی در این زمینه وجود دارد. برای این بلاتکلیفی در مقام نظر و مقام عمل باید چاره­ای اندیشیده شود. بلاتکلیفی در مقام نظر باعث شده که برداشت‌هایی از سوسیالیسم اسلامی تا لیبرالیسم اسلامی به قانون اساسی منتسب گردد. در مقام عمل نیز این بلاتکلیفی از یک طرف منجر به سوسیالیستی‌خواندن هر ابتکاری می‌شود که تحت عنوان سیاست اجتماعی طراحی و اجرا می‌گردد و در آن سو، پوپولیستی‌شدن سیاست­های اجتماعی را با خود به ارمغان می‌آورد. از این رو، ضرورت تعیین تکلیف نظام سیاست­گذاری اجتماعی در بالاترین سطوح نظام وجود دارد.

«اولین همایش سیاست‌گذاری اجتماعی در ایران» در این بستر و با هدف پر کردن برخی از خلأهای فوق­الذکر از خلال کمک به شکل­گیری یک گفتمان منسجم سیاست­گذاری ‌اجتماعی در خدمت آرمان‌های اجتماعی از طریق ایجاد پیوند بین نظر و عمل برگزار می­شود. هرچند انتظار نمی‌رود یک همایش همه شکاف‌­ها و خلأها را پر کند، اما برگزاری این همایش می­تواند گامی مؤثر در جهت پرداختن به مسائل بومی این حوزه باشد. در قالب این همایش می توان از منظر مسائل بومی رفت و برگشتی با مبانی نظری این حوزه برقرار کرد. نقد و واکاوی تجربه‌های سیاست‌گذاری در بستر ایران از دیگر دستورکارهای جدی همایش حاضر است، همچنان که تقویت هویت رشته‌ای در میان مجموعه کسانی که در کشور در این حوزه فعال هستند می­تواند از کارکردهای دیگر این همایش به شمار آید.

در راستای بازخورد یافتن دستاوردهای همایش سیاست‌گذاری اجتماعی در ایران در وجوه عملیاتی سیاست‌گذاری اجتماعی در کشور را تلاش شده است در این همایش به صورت تقاضامحور عمل شود. برای این منظور، مسائل اجتماعی پیش روی دستگاه‌های مختلف با مشورت آنها بررسی شده و دغدغه‌های آنها به‌عنوان محورهای همایش اعلام گردیده ­است. همچنین، مدیران و کارشناسان‌ارشد دستگاه‌های ذیربط به‌عنوان مشارکت‌کننده در پنل‌های همایش حضور خواهند داشت و مسائل آن دستگاه‌ها با مشارکت جامعه علمی کشور مورد بحث و گفتگو قرار می‌گیرد و فرآورده‌های همایش در نهایت به عنوان توصیه‌های سیاستی به دستگاه‌ها بازتاب داده می‌شود.

در شرایط کنونی ضرورت برجسته‌سازی حوزه سیاست‌گذاری اجتماعی در ارتباط با منشور شهروندی (که در دستور کار دولت قرار دارد) احساس می‌شود. یکی از اجزای حیاتی شهروندی، «شهروندی اجتماعی» است که در کنار شهروندی مدنی، شهروندی سیاسی و شهروندی فرهنگی قرار می‌گیرد. این وجه برجسته در همایش مورد بررسی قرار گرفته و انتظار می‌رود دولت در پی این اقدام مثبت با اتخاذ رویکرد جدی‌تر، منسجم‌تر، پایه‌ای و پایدار به سیاست اجتماعی، زمینه تحقق شهروندی اجتماعی و مؤلفه‌های آن را فراهم کند.

در پایان، شایان ذکر است که بیش از 250 چکیده مقاله از طریق فراخوان به دبیرخانه همایش واصل گردید که براساس نظر اعضای محترم کمیته علمی همایش و داوران گرامی، حدود 90 چکیده برای ارسال اصل مقاله برگزیده شد. در مجموع، تعداد 55 مقاله کامل به دبیرخانه ارسال گردید که مقالات برگزیده در کنار برخی مقالات سفارشی در قالب پنل­های تخصصی همایش ارائه خواهد شد. در اینجا لازم است از کلیه افراد و نهادهایی که در برگزاری این همایش به انواع مختلف نقش­داشته­اند، به ویژه اعضای محترم کمیته علمی و کمیته اجرایی، داوران ارجمند، نمایندگان دستگاه­های همکار و دانشجویان عزیز تشکر نماییم.