دین و سیاست‌گذاری اجتماعی

پنل دین و سیاست‌گذاری اجتماعی

رئیس پنل: دکتر جعفر هزار جریبی

دبیر پنل: دکتر مسعود عالمی نیسی

موضوع این پنل، بررسی رابطه دین و سیاست­گذاری اجتماعی بود که از زوایای مختلف مورد بررسی قرار گرفت. ریاست پنل برعهده دکتر هزار جریبی و دبیری آن بر عهده دکتر مسعود عالمی‌نیسی بود.

اولین سخنران جناب آقای دکتر علیرضا فروغی، عضو هیأت علمی مدرسه عالی شهید مطهری و مدیر کل پژوهش­های کاربردی سازمان تبلیغات اسلامی، درباره «بررسی تجربه سنجش دینداری در ایران و نقش آن در سیاست­گذاری اجتماعی» به ایراد سخنرانی پرداختند. موضوع سخنرانی ایشان متمرکز بر فعالیت­های اداره کل پژوهش­های کاربردی سازمان تبلیغات اسلامی حول سنجش دینداری در ایران بود. ایشان منطق و سیاست حاکم بر فرایند کنونی تصمیم­گیری و مدیریت پژوهش در زمینه سنجش دینداری در سازمان تبلیغات را تشریح نمودند. سه اصل در فعالیت پژوهشی مربوط به سنجش دینداری در این اداره حاکم بوده است:

1-تأکید بر بررسی تجربیات گذشته؛ 75 پژوهش مربوط به سنجش دینداری، از قبل از انقلاب تا زمان آغاز این فعالیت، از نظر شاخص­های دینداری، مورد واکاوی قرار گرفت که حاصل آن در کتاب سنجه­های دینداری در ایران منتشر شد.

2-مأموریت مدیریت پژوهش به­جای تصدی پژوهش؛ بررسی تجربه­های گذشته نشان داد که این اداره می­بایست وظیفه مدیریت پژوهش را انجام دهد و تصدی پژوهش، اعم از اجرا و نظارت علمی، را به متخصصین دانشگاهی واگذارد.

3-تمرکز به جای تکثر موضوعی؛ این اداره به جای پرداختن به موضوعات متنوع و متعدد، تصمیم گرفت که به موضوعات محدود و با اولویت بالا بپردازد و پژوهش پیرامون آن­ها را سفارش دهد.

در ادامه جناب آقای دکتر فروغی، گزارش فشرده از پژوهش­های متعدد (حدود 300 پژوهش) صورت گرفته در این اداره طی حدود  8 سال فعالیت ارایه کردند. این پژوهش­ها شامل پیمایش­های سنجش دینداری، پوشش و حجاب، روحانیت و نیز آسیب­های اجتماعی بوده است.

سخنران دوم، جناب آقای دکتر سید رضا حسینی، عضو هیأت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، در موضوع «الگوی سه بخشی سیاست­گذاری اجتماعی در اسلام با تأکید بر حوزه رفاه و تأمین اجتماعی» به ایراد سخنرانی پرداختند. ایشان طی پژوهشی که در خصوص سیاست­های صدر اسلام در حوزه رفاه و تأمین اجتماعی انجام داده­اند، به سه مؤلفه در این زمینه رسیده­اند: 1. تکافل عمومی 2. تدارک خصوصی 3. تضامن عمومی. سپس به تشریح وظایف دولت امروزی در هر یک از این سه مؤلفه پرداختند که معتقدند وزارت رفاه  در هیچ­یک از این سه حوزه فعالیت نمی­کند. اییشان تأکید داشتند که نگاه فعلی به تأمین اجتماعی پسینی و معلول­گرا است، اما سیاست­های رفاه و تأمین اجتماعی در اسلام، با این سه مؤلفه، کاملاً فعال و پیش­گیرانه نیز می­باشد.

سخنران سوم، جناب حجه‌الاسلام سعید بهمنی، عضو حقیقی شورای توسعه فرهنگ قرآنی، در موضوع «عصمت مفاهیم و نقش آن در سیاست­گذاری اجتماعی مبتنی بر قرآن» به ایراد سخنرانی پرداختند. ایشان ضمن ارایه دو مثال متفاوت از مفهوم دارای عصمت و مفهوم فاقد عصمت، به تشریح مقصود خویش از عصمت مفاهیم پرداختند. مفاهیم معصوم مفاهیمی هستند که تمامی سازه­های مفهومی و شاخص­های مورد نیاز را در خود دارند، اما مفاهیم غیرمعصوم بخشی از شاخص­های مورد نیاز را در دل خود دارند. به عنوان مثال ایشان مفهوم انس با قرآن را با تمسک به قرآن مقایسه کردند. در مفهوم انس با قرآن، تنها مفهوم عاطفه و احساس نهفته است، در حالی­که در مفهوم تمسک، عاطفه، شناخت و عمل، همه با هم حضور دارند. از این روست که در قرآن و حدیث به جای انس، تمسک به قرآن استفاده می­شود. زیرا تمسک همه اجزای مورد نظر را در دل خود دارد. از مشخصات مفاهیم معصوم آن است که هیچ مفهومی را نمی­توان جایگزین آن­ها نمود.

اگر قایل به آن باشیم که کتاب وحی در خصوص اداره جامعه، فرمان­های معینی دارد، چنین تمایزی میان مفاهیم به این نتیجه منجر می­شود که سیاست­گذاری مبتنی بر قرآن، تنها می­تواند مبتنی بر مفاهیم خاص و معین باشد، که این مفاهیم را می­بایست جستجو و استخراج نمود.

آخرین سخنران، جناب آقای دکتر سید سعید وصالی، عضو هیأت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی(ره)، در موضوع اخلاق و رفاه اجتماعی در اسلام به ایراد سخنرانی پرداختند. ایشان مسؤولیت­های اخلاقی را متوجه انسان فاقد رفاه (شامل سلامتی، آموزش و مسکن) نمی­دانند. بلکه معتقدند انسان زمانی مسؤولیت اخلاقی دارد که از این موارد برخوردار باشد. لذا انتظار امر اخلاقی از مردم هنگامی صحیح است که از رفاه برخوردار باشند. امروز دولت مسؤول رفاه جامعه است. دولت با ایجاد رفاه برای مردم، باعث می­شود که مسؤولیت اخلاقی متوجه آن­ها شود. دولت باید از طریق نهاد­سازی برای جامعه رفاه ایجاد کند. و برای نظارت بر نهادها نیازمند قانون است. پس از تحقق همه این موارد انسان­ها مسؤولیت اخلاقی دارند.